Gabinet Fotografii w Muzeum Narodowym w Warszawie to miejsce do odkrycia – dla tych, którzy jeszcze tu nie byli, a dla tych, którzy zajrzeli tu choćby raz jest miejscem do ponownych odwiedzin. Gdybym miała użyć tylko trzech słów by go opisać, byłyby to: nieoczywisty, niepozorny, niezwykły. Dlaczego właśnie te słowa najlepiej oddają jego charakter?
„Jeżeli serce dasz na spalenie, każda twa iskra wznieci płomienie.”1
Kim był Adam Chmielowski? Malarzem? Buntownikiem? Człowiekiem uważanym za obłąkanego, którego zamknięto w zakładzie dla umysłowo chorych? Zakonnikiem bez reszty oddanym drugiemu człowiekowi? To wszystko opisuje człowieka, który w chwilach największej sławy porzuca sztukę, aby „umrzeć dla świata” i oddać się służbie innym. Zaś historię o jego życiu dopełniają wątki przyjaźni z Heleną Modrzejewską i Józefem Chełmońskim, najsłynniejszymi artystami swojej epoki. Historia Brata Alberta – zakonnika, jest obecnie znana za sprawą jego kanonizacji. Natomiast Adam Chmielowski, jako malarz, jest zapomniany.
Widok z okna jest bardzo popularnym tematem w malarstwie. Rama okienna na przestrzeni wieków naturalnie okazała się być dla artystów narzędziem do kadrowania rzeczywistości. Mimo ograniczonego widoku, artyści mogli wybierać najciekawsze wycinki pejzażu, wykorzystując konkretną perspektywę. Jak można zauważyć, nie wszystkie obrazy ukazują ujęcie en face.
Na pierwszy rzut oka może wydawać się, że mała przypadkowa strona ze średniowiecznego brytyjskiego rękopisu i wielkie bizantyjskie malowidło ścienne z terenów dzisiejszego Sudanu nie mają ze sobą wiele wspólnego. Tak też pomyślałam, kiedy po raz pierwszy zestawiłam ze sobą portret Świętego Jana z Ewangeliarza z wyspy Lindisfarne oraz malowidło Świętego Jana i Świętego Piotra z Galerii Faras naszego Muzeum Narodowego. Dzielą je nie tylko ich miejsca pochodzenia czy rozmiary; dzieła różnią się pod względem swych kompozycji i podłoży malarskich, a także kwestiami symboliki religijnej i doświadczeń historycznych. Jednak, jak chciałabym pokazać w tym artykule, myliłam się – tych dwóch ósmowiecznych Świętych Janów łączy wiele i razem tworzą naprawdę piękne historie.
Kim był Lubomir Tomaszewski? Czy panem od porcelanowych wazonów i figurek znanych z prawie każdego polskiego domu w czasach PRL-u? Czy tym, który „kiedy wynalazł czajnik, świat okrzyknął go” geniuszem”?1 A może tym, który tworzył eksperymentalne rzeźby i obrazy z … dymu i ognia?
Bez wahania stwierdzamy, że kolebką cywilizacji europejskiej były starożytna Grecja i Rzym. Odziedziczyliśmy po nich systemy prawne, literaturę, kanony sztuki czy filozofię. Powszechne wyobrażenie na temat antyku jest jednak ukształtowane przez minione epoki, które usilnie próbowały dostosować go do własnych potrzeb (interpretując na przykład starożytnych filozofów przez pryzmat myśli chrześcijańskiej). Zapominamy współcześnie, że ówczesna religia, prawodawstwo i systemy etyczne kształtowane były na podstawie wartości, które teraz uznajemy za godne potępienia – wystarczy przytoczyć tylko kilka flagowych przykładów, takich jak mizoginia, niewolnictwo, dysponowanie tym, komu należy się status człowieka. Przyglądając się naszym przodkom, możemy dowiedzieć się wiele o nas samych, czy rzeczywiście zaczerpnęliśmy ze starożytności tylko to, co najlepsze?
Stanisław Wyspiański, którego obrazy możemy oglądać w warszawskim Muzeum Narodowym, najchętniej przedstawiał w swych dziełach przyrodę oraz toczące się wokół niego życie rodzinne. Claude Monet natomiast zachwycał się głównie krajobrazami, których piękno dostrzegał w konkretnej, niepowtarzalnej chwili. Zarówno Wyspiański, jak i Monet, byli autorami serii przedstawiającej jedno miejsce w różnych warunkach atmosferycznych lub o różnych porach dnia. Francuz stworzył wiele cykli, ukazujących m.in. stogi siana lub słynną katedrę w Rouen, Polak natomiast widok ze swej pracowni na Kopiec Kościuszki.
Amerykańska, dziewiętnastowieczna pisarka – Charlotte Brontë przypisywała oczom rolę tłumacza duszy. To właśnie spojrzenie miało zdradzać nawet najbardziej skrywane uczucia. Prawdopodobnie dlatego osiemnastowieczne miniatury wymieniane między kochankami dekorował wizerunek oka, a przykład takiego sentymentalnego podarku możemy znaleźć w Galerii Sztuki XIX wieku Muzeum Narodowego w Warszawie.
Zacznijmy od tego, po co nam krzesło. Niewątpliwie po to, aby uczynić nasze życie wygodniejszym, a nawet luksusowym, jeśli zamiast na zwykłym krześle usiądziemy na jego wersji premium, czyli na fotelu. W zależności od potrzeby, na krześle możemy przycupnąć, usiąść albo się rozsiąść, a jak wiadomo, punkt widzenia zależy od punktu siedzenia. Jednak zwiedzając Galerię Wzornictwa, w której prezentowana jest kolekcja wybranych krzeseł i foteli polskich projektantów, usiąść nie możemy, bo tutaj krzesła są eksponatami, które mamy podziwiać, a nie ich używać. Pozostaje nam więc punkt widzenia godny miłośnika sztuki – można te meble obejrzeć z bliska, ale z zachowaniem odpowiedniego dystansu.
Co to znaczy jeść jak u polskiego króla? Czy tylko król jadał na porcelanie? Na te i inne pytania spróbuję znaleźć odpowiedź poniżej. Galeria Sztuki Dawnej w MNW prezentuje, oprócz malarstwa, rzeźb czy tkanin, również wyroby ze szkła i porcelany. Mam wrażenie, że nie cieszą się one tak wielką popularnością jak inne dziedziny sztuki. A szkoda, bo to bogactwo form oraz zdobień. Zresztą wyroby rzemiosła niejednokrotnie były nawet bardziej cenione niż malarstwo i … droższe.