Pozwólcie po raz kolejny zaprosić się na wystawę do Gabinetu Fotografii, tym razem, aby podziwiać XIX- i XX-wieczne tableau. Oryginalne, czasem bardzo bogate, innym razem skromne, zawsze unikalne – tableau były wyjątkową pamiątką i dowodem uznania wobec osób, które połączyła praca, nauka, wspólne przedsięwzięcie lub po prostu przyjaźń. Dla współczesnych stanowią źródło wiedzy wszelakiej – od historii, poprzez architekturę przedwojenną, stosunki społeczne aż po historię mody. Nie sposób w tym miejscu opisać wszystkie tableau, które można zobaczyć na wystawie, dlatego skupię się na kilku wybranych, z nadzieją, że zachęcę Was do wizyty w Gabinecie.
Czym jest tableau? To kolaż zdjęć, zazwyczaj portretowych, umieszczonych na planszy, często opatrzonej specjalnie na tę okoliczność przygotowaną grafiką. Rysunek ten zazwyczaj nawiązuje tematyką do okazji powstania danego kolażu. Oryginał – plansza z naklejonymi zdjęciami – był fotografowany i powielany w formie odbitek. Te zaś trafiały później do osób, których zdjęcia znalazły się w kolażu, ale nie tylko. Nierzadko zdarzało się, że tableau, które dotyczyły kwestii społecznych czy gospodarczych były szerzej publikowane, a nawet wykorzystywane w celach propagandowych.
PRZEDWOJENNY RATUSZ WARSZAWSKI
Po wejściu do Gabinetu Fotografii, uwagę przykuwa duże tableau z 1870 roku wykonane dla upamiętnienia budowy nowego ratusza w Warszawie. Jest to jedna z dwóch prezentowanych na wystawie oryginalnych plansz, które po sfotografowaniu posłużyły do wykonania odbitek.
Na tableau możemy podziwiać portrety osób zasłużonych przy odbudowie ratusza, wykonane w pełnej gali – jedni panowie zostali sfotografowani w mundurach, inni we frakach – wyglądają niezwykle godnie i elegancko. Ale jeszcze ciekawszy jest rysunek, w który wkomponowane są zdjęcia. Nawiązuje on do architektury ratusza, dosłownie cytując detale architektoniczne budynku, którego widok również znalazł się na tableau. A dzięki dużym wymiarom planszy możemy dokładnie przyjrzeć się wszystkim szczegółom rysunku stworzonego przez Leona Myszkowskiego, który przedstawił z detalami bryłę warszawskiego ratusza.
Rysunek ten zachęcił mnie do tego, żeby dowiedzieć się czegoś więcej o tym budynku. Otóż warszawski ratusz w drugiej dekadzie XIX w. został przeniesiony ze Starego Miasta do pałacu Jabłonowskich (vis a vis Teatru Wielkiego). W czasie powstania styczniowego został spalony, później odbudowany i rozbudowany – i tę właśnie odbudowę upamiętnia tableau prezentowane na wystawie. Budynek ponownie zniszczony w czasie II wojny światowej został później rozebrany i w latach 90. odbudowany (jednak obecnie jedynie fasada nawiązuje do historycznej budowli).
FILHARMONIA WARSZAWSKA
Na wystawie znajduje się jeszcze jedno oryginalne tableau – z 1906 roku, dedykowane „Wytrwałemu Kierownikowi Instytucyi”, dyrektorowi Filharmonii Warszawskiej, Aleksandrowi Rajchmanowi przez Orkiestrę Filharmonii Warszawskiej. Tutaj z kolei, oprócz zdjęć członków orkiestry, widzimy też rysunki pulpitu ze skrzypcami oraz liry, w oczywisty sposób nawiązujące do muzyki.
Znalazło się tutaj także zdjęcie budynku filharmonii, który z daleka wysyłał komunikat, że jest świątynią sztuki – z fasadą urozmaiconą kolumnami, płaskorzeźbami, posągami. Natomiast jeśli przyjrzeć się jeszcze raz zdjęciu filharmonii, można się zastanawiać, dlaczego umieszczono je na tle czegoś, co wygląda jak skrzynia lub sarkofag. Otóż to jedynie pierwsze wrażenie. W rzeczywistości tajemniczy obiekt to dach filharmonii.
Został on przedstawiony na tableau, ponieważ był niezwykle istotnym elementem architektonicznym, zapewniającym prawidłową akustykę sali koncertowej. To sam budynek filharmonii – w takiej formie jak możemy zobaczyć na zdjęciu – istniał niespełna 40 lat: wybudowany w 1901 roku, został zbombardowany w 1939 r. Obecny budynek utrzymany jest w całkowicie innej stylistyce.
ROK Z ŻYCIA MIASTA
Inne ciekawe tableau – nietypowe, bo nieprzedstawiające portretów – to Kalendarz na rok 1866. Jest to kolaż zawierający 168 zdjęć przedstawiających kronikę życia Warszawy z 1865 r. oraz dekorację rysunkową wykonaną przez samego Wojciecha Gersona. Kalendarz powstał z myślą o promocji nowo otwartego zakładu fotograficznego Konrad Brandel i Spółka. W tamtym czasie był to nowatorski pomysł, który wywołał spore zainteresowanie.
Na zdjęciach umieszczonych na tableau, podsumowujących 1865 rok, uwieczniono budynki, postaci, dzieła sztuki, wydarzenia, a także… inne tableau. Jest to niezwykle bogate w treść dzieło, przed którym można spędzić dużo czasu przypatrując się kolejnym zdjęciom i próbując rozwiązać zadanie: „rozpoznaj jak najwięcej historycznych miejsc i budynków widocznych na zdjęciach”.
ARTYSTKI
Na sam koniec zostawiłam inne, nietypowe tableau – składające się z 16 portretów literatek i aktorek polskich. Jedno z najskromniejszych na wystawie, na którym zostały umieszczone same portrety, bez winiet, bez rysunku, na czystym tle. Natomiast to, co przede wszystkim jest nietypowe, to fakt, że na zdjęciach użytych do kolażu pojawiają się same kobiety – artystki.
W pewnym momencie zwiedzania wystawy uderzyło mnie, że na większości tableau prezentowanych na wystawie pojawiają się sami bądź w przeważającej większości mężczyźni. W pewien sposób opisuje to społeczeństwo XIX wieku, kiedy role ważne społecznie, naukowo, politycznie czy gospodarczo pełnili mężczyźni, a kobiety miały przypisane inne zadania. Z przymrużeniem oka można powiedzieć, że przepustkę do pojawienia się na tableau dawał wtedy kobietom wolny zawód artystki.
To tylko kilka z 35 obiektów, które znalazły się na wystawie. Każdy z nich warto zobaczyć, każdy z nich można studiować oddzielnie i każdy z nich jest zaproszeniem do pogłębienia wiedzy i dowiedzenia się czegoś nowego i interesującego. Wystawa Fotograficzne TABLEAU / TABLO jako medium społecznościowe XIX wieku jest otwarta do 17 grudnia 2023 r.
Przyjdźcie koniecznie!