Poszukując przedstawień Bożego Narodzenia w Muzeum Narodowym w Warszawie, na pewno warto zajrzeć do Galerii Sztuki Średniowiecznej i Galerii Sztuki Dawnej, aby przyjrzeć się średniowiecznym nastawom ołtarzowym i pięknym renesansowym obrazom. Jednak prawdziwa perełka kryje się w Galerii Sztuki XX i XXI Wieku, jest to płaskorzeźba Ołtarz Bożego Narodzenia wykonana przez Jana Szczepkowskiego.

Artysta przedstawił Marię z Dzieciątkiem w asyście siedmiu aniołów. U jej bosych stóp oddają pokłon wół i osiołek. Cała scena jest ukazana w uproszczonej i zgeometryzowanej formie z doskonałym wykorzystaniem naturalnej struktury drewna sosnowego, z którego został wykonany ołtarz. Chociaż nie ukazano bezpośrednio stajenki, jest ona widoczna przez trójkątną formę i drewniane gonty.

Uwagę zwraca dekoracyjność i piękno wykonania detali, szczególnie anielskich włosów i twarzy Marii. Zwielokrotnienie użytych form geometrycznych, nadaje pracy rytm i dynamikę. Jednak aureola nad głową Marii, jednocześnie jak gdyby rozpostarta nad całą stajenką, stanowi przeciwwagę dla trójkątów i swoją powagą uspokaja kompozycję. Głębokie nacięcia, na równi z dokładnością wykończenia i widocznymi słojami drewna, nadają pracy malarskości i budują światłocień.

U dołu znajduje się zdanie z modlitwy „Anioł Pański”:

A Słowo ciałem się stało i zamieszkało między nami.

Co oznacza? Zamieszkał wśród nas Bóg, aby żyjąc i pracując wśród zwyczajnych ludzi przybliżyć nam Bożą naukę i możliwość zbawienia. Czułe spojrzenie matki, spokojne oblicza aniołów, pokorne zwierzęta – dopełniają słów modlitwy.

Warto przypomnieć, że płaskorzeźba stanowi tylko część wnętrza – Kapliczki Bożego Narodzenia – wykonanego przez Szczepkowskiego w 1925 roku na Międzynarodową Wystawę Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu. Nasze młode państwo musiało stawić czoła wielu wyzwaniom i odpowiedzieć na wiele pytań. Jaka sztuka powinna powstawać w nowo odrodzonym państwie? Do czego się odwoływać? Czy powinna szukać czegoś nowoczesnego? Odpowiedzią był Pawilon Polski, łączący tendencje nowoczesne z tradycją i sztuką ludową, a w nim m.in. Kapliczka Szczepkowskiego, sala jadalna Jastrzębowskiego, sala z panneaux Zofii Stryjeńskiej, witraże projektu Józefa Mehoffera oraz wiele innych prac i zaaranżowanych przestrzeni.

Kapliczka Bożego Narodzenia prezentowała tradycyjne góralskie rzemiosło w nowoczesnym ujęciu. Poziome bale pokryte ornamentami, potężne drewniane filary udekorowane płaskorzeźbami przedstawiającymi pasterzy i pokłon Trzech Króli. Po bokach ołtarza, aniołowie muzykujący na tradycyjnych góralskich instrumentach. Do tego nowoczesna dekoracyjność, rytmika i geometryzacja formy. Wszystko to spowodowało, że Kapliczka Bożego Narodzenia, została nagrodzona Grand Prix wystawy, a jej twórca otrzymał order Legii Honorowej.

Jan Szczepkowski odniósł jeszcze jeden sukces – Kapliczka została zakupiona przez rząd francuski. W Muzeum Narodowym w Warszawie możemy podziwiać replikę wykonaną przez rzeźbiarza w 1925 r. Natomiast oryginał znajduje się od 1927 r. w kościele parafialnym p.w. św. Stanisława w Dourges we Francji, gdzie służy Polonii Francuskiej. Niestety w miarę upływu lat,  przez nieprofesjonalne zabiegi konserwatorskie i niewłaściwe przechowywanie, Kapliczka została zaatakowana przez korniki i grzyby, a elementy rzeźbione zostały częściowo zatarte. Groziło jej całkowite zniszczenie. Na szczęście z inicjatywy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2009 r. polscy specjaliści przeprowadzili skomplikowaną konserwację i przywrócili obiektowi pierwotny blask i piękno.

Paryska wystawa, przyniosła Szczepkowskiemu rozpoznawalność i szereg kolejnych zamówień. Wkrótce powstał m.in. Ołtarz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny dla kościoła w szwajcarskim Echarlens. Z pracami Szczepkowskiego stykamy się na co dzień, nie zdając sobie z tego sprawy. Tak jest w przypadku pomników Wojciecha Bogusławskiego i Stanisława Moniuszki znajdujących się na warszawskim placu Teatralnym, czy dekoracyjnych płaskorzeźb na fasadzie Banku Gospodarstwa Krajowego (w pobliżu MNW), gmachu Sejmu i gmachu Ministerstwa Energetyki.

Moim zdaniem Ołtarz Bożego Narodzenia jest szczególnym eksponatem w zbiorach MNW, nie tylko dzięki zdobytej nagrodzie i ciekawej historii. Łączy w sobie dekoracyjność art déco, geometryzację kubizmu oraz tematykę i wykonanie w duchu sztuki ludowej. Dla mnie jest przede wszystkim interesującą próbą uchwycenia polskości. A waszym zdaniem?

mw

Jan Szczepkowski – rzeźbiarz. Uczył się w Szkole Zawodowej Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Zawodowo związany głównie z Warszawą.