Czarno-białe kwadraty – dla współczesnego odbiorcy wyglądają trochę jak QR kody. Poza tym głowa pełna pytań. Dlaczego tylko dwa kolory? Czy są ręcznie malowane? Czy układ kolorów i figur jest przypadkowy czy wręcz przeciwnie? Szukamy nawiązań, próbujemy odgadnąć koncepcję.
Obszar IV, do lata 2019 eksponowany w Galerii Sztuki XX i XXI w. oraz Obszar 82, który oglądać można na pokazie malarstwa Widoczne Niewidoczne to prace, które są do siebie na tyle podobne, że bez większego problemu można w nich rozpoznać rękę tego samego artysty. Oba podzielone są na równe, małe, czarno-białe kwadraciki ułożone w równych rzędach. Obszar 82 dodatkowo posiada geometryczne, trójwymiarowe elementy pomalowane w taką samą szachownicę.
Edyta Urbaniak opowiada o „Obszarze IV” w czasie Dnia Wolnej Sztuki.
Dzieła wyróżnia fakt, że artysta nie miał bezpośredniego wpływu na to, jak ułożą się kolory na obrazie. Podzielił płótno przy pomocy drobnej szachownicy, zakładając, że każdy jej element zostanie wypełniony czarnym kolorem lub pozostanie biały.
Jak zatem powstawały dzieła Ryszarda Winiarskiego? Metod było kilka, ale założenie za każdym razem to samo – decydować miał przypadek.
Wykształcenie Ryszarda Winiarskiego nie było typowe dla artysty. W latach 50. studiował na Wydziale Mechaniki Precyzyjnej na Politechnice Warszawskiej. Dopiero w 1960 r. rozpoczął studia na Wydziale Malarstwa warszawskiej ASP. W swojej pracy dyplomowej podjął problem
„wizualnej reprezentacji rozkładów statystycznych”[1].
Przedstawił w niej swoją teorię programowania obrazów, inspirowaną m.in. rachunkiem prawdopodobieństwa, statystyką i teorią gier. Do końca życia pozostała ona bazą jego twórczości.
Ryszard Winiarski, „Obszar 82”, Muzeum Narodowe w Warszawie.
W większości swoich prac, zwłaszcza w początkowych latach twórczości, Winiarski posługiwał się jedynie białym i czarnym kolorem (może nam się to skojarzyć z systemem binarnym w matematyce) oraz kwadratem, ponieważ ten
„(…) nie prowokuje pytań o kierunek (jak trójkąt) lub otaczające pole (jak koło). Nie pozostawia żadnych wątpliwości”[2].
Wszystko pozostałe pozostawiał przypadkowi. O końcowym efekcie decydowały rzuty monetą lub kostką do gry, tablice matematyczne etc.
Proces powstawania prac świetnie ilustrują stworzone przez artystę Gry. Publiczność, grając zgodnie z napisaną przez twórcę instrukcją, tworzyła kompozycje na wcześniej przygotowanych płaszczyznach. Poniżej przykład:
Gra nr 4
Gra strategiczna dla 2 osób
Zawiera: planszę 30×30 cm, 5 czarnych oraz 5 czerwonych pionów
Instrukcja gry: Gracze wybierają kolor pionów. Rzut monetą lub podobna czynność decyduje, który z graczy rozpoczyna grę. Pierwszy gracz umieszcza swój pion na dowolnie przez siebie wybranym polu planszy. Drugi gracz wykonuje analogiczny ruch, itd. Wygrywa gracz, który pierwszy ułoży linię horyzontalnie, wertykalnie lub diagonalnie. Gracze wzajemnie utrudniają sobie osiągnięcie celu.
Z czasem prace artysty przybierały coraz bardziej skomplikowane formy – powstawały formy trójwymiarowe, wielobarwne, a nawet kinetyczne. Jednak wszystkie tak samo harmonijne, chłodne, neutralne. Nie wywołują emocji, ale budzą zaciekawienie. Wydają się wręcz naukowe. Sam artysta uważa, że najważniejszy jest sam proces ich powstawania. Efekt jego pracy twórczej miał być zaledwie efektem ubocznym. Dlatego swoich prac nie nazywa obrazami, a jedynie obszarami.
Ryszard Winiarski, „Czarny kwadrat czyli fruwająca geometria”, 1984
Ryszard Winiarski (1936-2006) był prekursorem sztuki konceptualnej oraz czołowym przedstawicielem indeterminizmu w polskiej sztuce. Sztuka konceptualna zakłada, że w powstawaniu dzieła najważniejszy jest sam proces oraz idea przyświecająca artyście, a nie efekt końcowy, np. pomysł stworzenia obrazu poprzez rzut monetą, nie sam powstały w jego wyniku obraz. Patronem konceptualizmu bywa nazywany Marcel Duchamp i jego ready mades, czyli zwykłe przedmioty codziennego użytku zamieniane w dzieła sztuki poprzez nadanie im innego sensu. Przykładem jest pisuar nazwany przez Duchampa Fontanna i umieszczony w galerii.
Obszar 82 Ryszarda Winiarskiego możecie oglądać na pokazie Widoczne Niewidoczne do 1 marca 2020 r.
[1]http://venice2017winiarski.pl/wp-content/uploads/2017/04/winiarski_catalogue.pdf, s. 15.
[2]http://venice2017winiarski.pl/wp-content/uploads/2017/04/winiarski_catalogue.pdf, s. 60.