Odwiedzając muzea, zazwyczaj nie zastanawiamy się jak instytucjom udało się zgromadzić tak wartościowe zbiory. Kolekcje muzealne powstają w różnorodny sposób, m.in. dzięki wspaniałym darom. Okres świąteczny jest doskonałym momentem, aby przypomnieć jak ważną rolę w historii zbiorów MNW pełnią darczyńcy.

PIERWSZY DAR

Muzeum Sztuk Pięknych, przyszłe Muzeum Narodowe w Warszawie, powstało w 1862 r. na podstawie Ustawy o Wychowaniu Publicznym w Królestwie Polskim. Jego historia sięga więc ponad 150 lat! Równie długa jest historia jego darczyńców.

Pierwszy dar Muzeum otrzymało już w niecały rok po założeniu. Był to obraz XVII-wiecznego flamandzkiego malarza Wnętrze pałacu, podarowany przez hrabiego Fryderyka Skarbka. Obraz ten przetrwał zawieruchę wojenną i obecnie jest w depozycie Zamku Królewskiego, gdzie możemy go oglądać na stałej ekspozycji.

Muzeum zawdzięcza bardzo wiele innemu darczyńcy – Cyprianowi Lachnickiemu, dyrektorowi Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie (obecnie Muzeum Narodowe w Warszawie). Gromadzoną przez lata prywatną kolekcję zapisał w testamencie Muzeum, jednak z zastrzeżeniem, że w ciągu dwóch lat po jego śmierci musi zapaść decyzja o budowie nowego budynku. Ostatnia wola dyrektora Lachnickiego  stała się motorem do starań o zakup parceli. Nowy gmach został otwarty w czerwcu 1938 roku.

 

EWERGECI I DARCZYŃCY-KOLEKCJONERZY

 

Choć trudno o systematykę darczyńców,  można wśród nich wyróżnić kilka grup.

Ewergeci (za tzw. ewergetycznym[1] modelem powstawania instytucji użytym przez prof. Krzysztofa Pomiana) to darczyńcy, których dary zapoczątkowały powstanie konkretnych muzeów, ale także działów/kolekcji  w obrębie Muzeum. Wśród nich znajdują się m.in.:

• Kazimierz Maria Franciszek hr. Sobański, którego kolekcja dała początek Gabinetowi Monet i Medali
• Stanisław hr. Ursyn-Rusiecki, którego zbiory zapoczątkowały oddzielną kolekcję szkła w MNW
• Xawery Dunikowski, rzeźbiarz, który podarował Muzeum ponad 200 swoich prac, dając podwaliny do powstania oddziału MNW – Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni.

W historii Muzeum znajdują się także darczyńcy-kolekcjonerzy, którzy doskonale znając zbiory MNW uzupełniali muzealną kolekcje latami. Do takich osób należał Dominik Witke-Jeżewski, wielki kolekcjoner grafiki i bibliofil, którego dary znajdują się m.in. w Zbiorach Ikonograficznych i Fotograficznych, Bibliotece, Gabinecie Rycin i Rysunków czy Gabinecie Monet i Medali.

Byli też tacy darczyńcy jak Stanisław Neyman,  który konsultował się z instytucją i dokonywał konkretnych zakupów w celu wzbogacenia zbiorów.  Takich szlachetnych postaw znajdziemy wiele w historii Muzeum.

 

KAMIENICA W PREZENCIE

 

Niektórzy darczyńcy wpisali się tak bardzo w historię Muzeum Narodowego w Warszawie, że poświęcono im wystawy czasowe! W 2018 r. mieliśmy okazję oglądać wystawę Paderewski, zaś dwa lata wcześniej – Bronisław Krystall. Testament.

 

Współpraca Bronisława Krystalla z Muzeum sięga 1938 r., kiedy to podarował do nowo otwartego gmachu m.in. obrazy Józefa Chełmońskiego, Juliusza i Wojciecha Kossaków, Leona Wyczółkowskiego czy Jacka Malczewskiego. Po wybuchu wojny, chcąc uratować swoją bogatą prywatna kolekcję, złożył znaczną jej część w Muzeum pod kryptonimem „J.R.”, dzięki czemu częściowo przetrwała. Krystall utrzymywał kontakt z Muzeum do końca życia (zmarł w 1983 roku).

Związek z instytucją polegający m.in. na zaufaniu i wierze w znaczenie kultury w społeczeństwie stał się zapewne przyczyną ostatniej decyzji Krystalla.  W swoim testamencie uczynił on MNW swoim jedynym spadkobiercą, zapisując Muzeum m.in. … kamienicę.

Choć zgodnie z obowiązującym wtedy prawem nie należała ona do niego (odebrano mu ją bezprawnie na mocy tzw. dekretu Bieruta), po ponad 30 latach od zapisu stała się własnością Muzeum. Wielu z nas zapewne mija ją, nie wiedząc, że należy do MNW. Chodzi o kamienicę w Alejach Jerozolimskich 59, która przez lata była siedzibą British Council.

 

WSPÓŁCZEŚNI DARCZYŃCY

 

Darczyńcy to oczywiście nie tylko dawni arystokraci i artyści. Wśród osób nam współczesnych również znajdują się darczyńcy, jak chociażby Wojciech Pawłowski z Rodziną, którzy są sponsorami otwartej kilka lat temu, w zupełnie nowej odsłonie, Galerii Faras.

Wśród współczesnych darczyńców znajdują się także firmy, jak PZU, PKN Orlen czy PKO B.P., czy fundacje, jak m.in. Fundacja Gessel dla MNW, Fundacja im. Feliksa hr. Sobańskiego, Fundacja VRP, Fundacja Trzy Trąby. Nie należy też zapominać o prężnie działającym Stowarzyszeniu „Przyjaciele MNW”.

Zupełnie nowoczesnym rodzajem darczyńcy jest… wolontariusz. Choć większość z nas nie posiada zbiorów, którymi moglibyśmy podzielić się z Muzeum, dzielimy się tym, co mamy najcenniejsze – swoim czasem, kompetencjami i zaangażowaniem.

Jeśli zainteresował Was temat darczyńców, koniecznie śledźcie nasz cykl o darczyńcach i darach na muzealnym Facebook’u  (#ZcykludarczyńcyIdaryMNW), polecam również materiały dotyczące zorganizowanej w tym roku konferencji Darczyńcy polskich muzeów. Historia i współczesność, której druga edycja już jest w planach.

 

Artykuł powstał na podstawie rozmowy z panią Katarzyną Mączewską, ze Zbiorów Ikonograficznych i Fotograficznych MNW, współpomysłodawczynią i współorganizatorką konferencji Darczyńcy polskich muzeów. Historia i współczesność oraz pomysłodawczynią cyklu #ZcykludarczyńcyIdaryMNW na Facebooku.

 

eu

 

[1] prywatne kolekcje podarowane przez ich twórców miastu, państwu lub instytucji, po to, by udostępnić je szerokiej publiczności (A. Wilińska, Współczesne muzea narracyjne. Analiza przestrzeni muzealnej na przykładzie Muzeum Powstania Warszawskiego i Muzeum Fryderyka Chopina, Warszawa 2014 (s. 9)