Marcello Bacciarelli to jedna z najważniejszych postaci polskiego oświecenia. Nadworny malarz ostatniego króla Polski Stanisława Augusta, autor portretów, scen alegorycznych i historycznych oraz dekoracji wnętrz królewskich rezydencji. Z okazji przypadającej w tym roku 200. rocznicy śmierci Marcella Bacciarellego (1731-1818) Zamek Królewski przygotował niezwykłą wystawę portretów autorstwa Bacciarellego z różnych kolekcji europejskich i polskich. Wystawa została zatytułowana Marcello Bacciarelli. Najpiękniejsze portrety.
TYTAN PRACY
Marcello Bacciarelli, artysta włoskiego pochodzenia, przez ponad 50 lat mieszkał i tworzył w Warszawie. Był związany z królem Stanisławem Augustem nie tylko jako jego nadworny malarz, ale także jako zaufany doradca w sprawach sztuki i przyjaciel. Sprawował również funkcję Dyrektora Budowli Królewskich, przez co kierował przebudową i dekorowaniem Łazienek i Zamku. Przez kilka dekad prowadził Malarnię, czyli pracownię w której wykształciło się wielu polskich artystów, m.in. kopiując dzieła wykonane przez samego Bacciarellego.
Malował obrazy religijne, sceny rodzajowe i historyczne. Jego kompozycje zdobią ściany sal pałacu w Łazienkach i Zamku Królewskiego. Na szczególną uwagę zasługuje Sala Rycerska i Gabinet Marmurowy Zamku Królewskiego. Do Sali Rycerskiej namalował cykl 6 obrazów przedstawiających wybrane przez króla sceny z historii Polski, w tym m.in. odrestaurowany w 2018 roku Pokój chocimski. Gabinet Marmurowy zdobią 22 portrety królów polskich, w układzie chronologicznym, oraz dużych rozmiarów Portret króla Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym. Wizerunki królów z dynastii Piastów powstały „z wyobraźni” artysty, natomiast pozostałych władców – na podstawie innych przedstawień i porównań.
Bacciarelli namalował około 30 portretów króla Stanisława Augusta oraz liczne portrety rodziny i osób z jego otoczenia. Zgodnie z ówczesną modą można zauważyć pewną idealizację przedstawianych, szczególnie w przypadku portretów kobiecych. Widoczna jest swoboda i miękkość prowadzenia pędzla, harmonia kolorów oraz subtelność przedstawiania osobowości portretowanych osób.
WYSTAWA
Na wystawie Marcello Bacciarelli. Najpiękniejsze portrety zostały zaprezentowane 44 dzieła: portrety i autoportrety, od kompozycji w stylu rokoko z końca lat 50. XVIII w., poprzez wizerunki rodziny króla z końca lat 70. oraz królewskich przyjaciółek i dam serca z lat 80., aż po ostatnie prace artysty, powstałe w początkach XIX stulecia. Możemy zobaczyć barwny świat polskiej arystokracji, piękne stroje, modne fryzury oraz ciekawe kompozycje.
Oprócz dzieł ze stałej ekspozycji Zamku, na wystawie znalazły się również obrazy ze zbiorów m.in. Muzeum Narodowego w Warszawie, w Krakowie, we Wrocławiu, z Muzeum Łazienki Królewskie, czy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Natomiast pozyskane na wystawę dzieła z kolekcji europejskich pochodzą m.in. z prywatnych kolekcji z Paryża i Szkocji oraz Muzeum Uffizi we Florencji.
Ze Szkocji przyjechały dwa interesujące portrety Lorda i Lady Stormont z kolekcji hrabiów Mansfield, które nadal są własnością tej rodziny. Przodek hrabiów, przedstawiony wraz z żoną, pełnił funkcję brytyjskiego ambasadora na dworze w Warszawie. Obrazy powstały z okazji ślubu i na co dzień wiszą w rodzinnej rezydencji w Scone Palace w Szkocji. Kompozycja portretu Lady Stormont jest zbliżona do innego obrazu znajdującego się na wystawie – przedstawienia Apolonii z Ustrzyckich Poniatowskiej, żony brata Króla, ukazanej jako Flora z Amorem, czyli z synem Stanisławem. Obraz należy do kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.
Obok portretów pięknych dam i dostojnych mężczyzn, na wystawie znalazł się także niezwykły portret dziecka. Obraz Julia Duhamel z kotem przedstawia pełną wdzięku córkę królewskiego sekretarza, która trzyma na rękach kota. Puszysty pupil z wściekłością próbuje się wyrwać z jej rąk. Scena jest pełna uroku i humoru. Portret pochodzi ze zbioru Raczyńskich, z pałacu w Obrzycku.
PORTRETY KRÓLA
Na wystawie można zobaczyć 5 portretów króla oraz reprodukcję Portretu króla Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym z Gabinetu Marmurowego. Stanisław August pozował Bacciarellemu raz na 10 lat. Powstały wizerunek malarz następnie wykorzystywał w różnych portretach władcy.
Jednym z najpopularniejszych wizerunków monarchy jest Portret Stanisława Augusta z klepsydrą. Został namalowany po II rozbiorze Polski, według pomysłu samego króla, jako alegoryczne ukazanie jego racji i stanu ducha. Portret ukazuje Stanisława Augusta przy biurku, w stroju domowym, z globusem i przyborami do pisania. Prawą dłoń ma ułożoną na klepsydrze wstawionej w koronę, co może symbolizować groźbę abdykacji. Portret był na zlecenie króla wielokrotnie powtarzany przez Bacciarellego i jego pracownię. Obraz prezentowany na wystawie pochodzi z prywatnej kolekcji z Paryża i jest prawdopodobnie pierwszym egzemplarzem tego przedstawienia. Inną wersję można zobaczyć w Muzeum Narodowym w Warszawie w Galerii Sztuki XIX Wieku.
Równie ciekawym obrazem jest Stanisław August w kapeluszu z piórami ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Tytułowy kapelusz, wykonany według projektu króla, był elementem ceremonialnego stroju, w którym wystąpił w czasie uroczystości koronacyjnej. Pomimo widocznego piękna i dostojeństwa, obraz prawdopodobnie nie spotkał się z zadowoleniem ze strony portretowanego, ponieważ pozostał własnością autora. Być może winę ponosi ujęcie profilowe i podkreślony przez nie nos monarchy – można tylko spekulować.
Na wystawie znajduje się również portret Stanisława Augusta z gestem dyskusji, który pochodzi ze zbiorów Uffizi we Florencji. Monarcha został przedstawiony w mundurze generała regimentu gwardii pieszej koronnej, z orderami Orła Białego i Orła Czarnego.
BACCIARELLI W MUZEUM NARODOWYM
W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się 48 prac Bacciarellego (w tym tzw. dzieła warsztatowe, czyli takie które powstały w pracowni mistrza i są mu przypisane, ale w procesie tworzenia brali udział również jego uczniowie). 7 spośród nich, w tym 2 autoportrety, zostało zaprezentowanych na wystawie. Są to m.in. Apolonia z Ustrzyckich Poniatowska z synem Stanisławem jako Flora z Amorem, Kazimierz Poniatowski, Stanisław August w kapeluszu z piórami oraz Autoportret w konfederatce i Autoportret w brązowym fraku.
Obecnie w Galerii Sztuki XIX Wieku są eksponowane: Portret Króla Stanisława Augusta z klepsydrą oraz Portret Anny ze Scypionów Szaniawskiej.
Wystawę Marcello Bacciarelli. Najpiękniejsze portrety można oglądać w Zamku Królewskim do 9 września 2018 roku. Jeśli ktoś nie zdąży, poczuje niedosyt lub chciałby porównać różne wersje portretów króla z klepsydrą – zapraszam do Galerii Sztuki XIX Wieku w Muzeum Narodowym w Warszawie.